કચ્છમાં ભૂકંપ: ગુજરાતના કચ્છ જિલ્લામાં રવિવારે રાત્રે 9:47 વાગ્યે ભૂકંપના આંચકા અનુભવાયા, જેની તીવ્રતા રિક્ટર સ્કેલ પર 4.0 નોંધાઈ હતી. આ ભૂકંપનું કેન્દ્રબિંદુ ખાવડાથી 20 કિલોમીટર પૂર્વ-દક્ષિણ-પૂર્વમાં હતું. સદનસીબે, આ ભૂકંપને કારણે હજુ સુધી કોઈ જાનહાનિ કે સંપત્તિના નુકસાનના સમાચાર નથી, પરંતુ સ્થાનિક લોકોમાં ગભરાટનો માહોલ વ્યાપી ગયો છે. આ ત્રણ દિવસમાં કચ્છમાં આવેલો ત્રીજો ભૂકંપ છે.
કચ્છમાં ભૂકંપનો આંચકો નોંધાયો
આંચકો થોડો સારો હતો, તેથી ઘણા ગામોમાં લોકો પોતાના ઘરોમાંથી બહાર નીકળી ગયા. કેટલાક વિસ્તારોમાં ધીમો અવાજ અને થોડી સેકન્ડ ધરતી હલેલી એવી જાણકારી મળી છે.
સદ્દભાગ્યે હાલ સુધી કોઈ જાનહાની કે મોટા નુકસાનની ઘટના સામે આવી નથી. તેમ છતાં, અમુક કાચી દીવાલો ધરાશાયી થવાની માહિતી સ્થાનિક તંત્રને મળી છે
કચ્છ જિલ્લો ભારતના “અતિ ઉચ્ચ જોખમ” ધરતીકંપ ઝોન-Vમાં આવે છે, જ્યાં નાના-મોટા ભૂકંપની ઘટનાઓ નિયમિત રીતે બનતી રહે છે. ગુજરાત સ્ટેટ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ ઓથોરિટી (GSDMA) અનુસાર, કચ્છે છેલ્લા 200 વર્ષમાં 9 મોટા ભૂકંપનો સામનો કર્યો છે, જેમાં 26 જાન્યુઆરી, 2001નો ભૂજ ભૂકંપ સૌથી વિનાશક હતો. આ ભૂકંપની તીવ્રતા 7.6 હતી, જેમાં લગભગ 13,800 લોકોના મોત થયા હતા અને 1.67 લાખ લોકો ઘાયલ થયા હતા. આ ભૂકંપે ભૂજ, ભચાઉ, અને આસપાસના વિસ્તારોમાં 90% ઘરોને નુકસાન પહોંચાડ્યું હતું, અને ઐતિહાસિક સ્થળો જેવા કે પ્રાગ મહેલ અને આઈના મહેલને પણ આંશિક રીતે નષ્ટ કર્યા હતા.
કચ્છની ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય રચના તેને ભૂકંપની દૃષ્ટિએ સંવેદનશીલ બનાવે છે. આ પ્રદેશ ભારતીય અને યુરેશિયન ટેક્ટોનિક પ્લેટની સીમાથી 300-400 કિલોમીટર દૂર હોવા છતાં, રિફ્ટ ફોલ્ટ લાઇન્સ જેવી કે સાઉથ વાગડ ફોલ્ટ (SWF), કચ્છ મેઇનલેન્ડ ફોલ્ટ (KMF), અને કટ્રોલ હિલ ફોલ્ટ (KHF) અહીં સક્રિય છે. આ ફોલ્ટ લાઇન્સને કારણે કચ્છમાં નાના-મોટા ભૂકંપનું જોખમ સતત રહે છે. 2022માં કચ્છ યુનિવર્સિટીના વૈજ્ઞાનિકોએ ચેતવણી આપી હતી કે આગામી 50-100 વર્ષમાં 7.0ની તીવ્રતાનો મોટો ભૂકંપ આવી શકે છે, જે 2001ના ભૂકંપ કરતાં ત્રણ ગણો વધુ વિનાશક હોઈ શકે છે.
શા માટે વારંવાર કચ્છમાં ભૂકંપ?
કચ્છ જિલ્લો ભારતના સૌથી અગ્રગણ્ય ભૂકંપપ્રવણ વિસ્તારોમાં આવે છે.
- 2001ના વિનાશક ભૂકંપ બાદ કચ્છમાં જમીનના અંદરના સ્તરોમાં geological activity સતત ચાલતી રહે છે.
- ભૂગર્ભમાં રહેલા fault-lines (જેમ કે કચ્છ કાટમાળ ઝોન) મોટા tectonic plates વચ્ચે ઘર્ષણ ઉભું કરે છે.
- તે કારણે નાના-મોટા આંચકા વારંવાર નોંધાતા રહે છે.
ભૂકંપશાસ્ત્રીઓ કહે છે કે આ પ્રકારના ઓછા તીવ્રતાના ભૂકંપથી જમીનનું accumulated stress release થાય છે — જે મોટા ભૂકંપની શક્યતા ઘટાડે છે.
કચ્છમાં ભૂકંપનો ઇતિહાસ
કચ્છમાં ભૂકંપની ભૂતકાળની ઘટનાઓ ખુબજ નોંધપાત્ર રહી છે:
- 1819 : અતિવિષાળ રણમાં ભૂકંપ – અનેક ગામો ખડખડાયા.
- 1956 : અનજાર અને રાપર વિસ્તારમાં મોટી તીવ્રતા સાથે ધરતી હલેલી.
- 26 જાન્યુઆરી 2001 : 7.7 રિક્ટર સ્કેલનો વિનાશક ભૂકંપ, જેમાં હજારો લોકોનું જીવન ખોવાયું, લાખો ઘરો ધરાશાયી થયા.
