૭ ઓક્ટોબર, વિશ્વભરમાં “વિશ્વ કપાસ દિવસ (World Cotton Day)” તરીકે ઉજવવામાં આવે છે — એ ‘સફેદ સોનાં’ જેવા કપાસના મહત્વને ઉજાગર કરવાનો દિવસ છે.
ભારત અને ખાસ કરીને ગુજરાત, કપાસના વાવેતર અને ઉત્પાદનમાં અગ્રણી રાજ્ય તરીકે ઓળખાય છે. વર્ષો થી ગુજરાતની ધરા એ કપાસના ખેતરો વડે દેશના અર્થતંત્રમાં વિશાળ ફાળો આપ્યો છે.
વિશ્વ કપાસ દિવસ – ૭ ઓક્ટોબર
| પરિમાણ | વિગત |
|---|---|
| કુલ કપાસ વાવેતર વિસ્તાર | 23.71 લાખ હેક્ટર |
| કુલ કપાસ ઉત્પાદન | 71 લાખ ગાંસડી |
| ઉત્પાદકતા | 512 કિ.ગ્રા રૂ પ્રતિ હેક્ટર |
| રાષ્ટ્રીય ક્રમ | દ્વિતીય |
| 2025-26 માટે અંદાજિત ઉત્પાદન | 73 લાખ ગાંસડી |
ગુજરાત આજે દેશના કુલ કપાસ વાવેતરમાં 20% અને કુલ કપાસ ઉત્પાદનમાં આશરે 25% ફાળો આપે છે.
સંકર કપાસનો યુગ – ગુજરાતથી શરૂ થયેલ ક્રાંતિ
વર્ષ 1971માં સુરત ખાતે વિકસાવેલી સંકર-4 જાત પછી સમગ્ર ભારતમાં હાઇબ્રિડ કપાસ યુગની શરૂઆત થઈ.
તેના પરિણામે ભારતની કપાસ ઉત્પાદકતા અને નિકાસ બંનેમાં ઉછાળો આવ્યો. વર્ષ 2020-21માં ભારતે ₹17,914 કરોડના કપાસની નિકાસ કરીને રેકોર્ડ સ્થાપ્યો હતો.
ગુજરાતની સ્થાપના પછીનો વિકાસ
વર્ષ 1960માં ગુજરાતની કપાસ ઉત્પાદકતા માત્ર 139 કિ.ગ્રા રૂ પ્રતિ હેક્ટર હતી, જે આજે વધીને 512 કિ.ગ્રા રૂ પ્રતિ હેક્ટર થઈ ગઈ છે — અર્થાત્ 373 કિ.ગ્રા રૂ પ્રતિ હેક્ટરનો આશ્ચર્યજનક વધારો.
આ સફળતા પાછળ છે – સંશોધન ફાર્મના સતત પ્રયાસો, સરકારની ખેડૂતલક્ષી નીતિઓ અને ખેડૂતોની મહેનત.
બીટી કપાસ – ગુજરાતની નવી સિદ્ધિ
ગુજરાતે જાહેર ક્ષેત્રમાં ભારતની પ્રથમ બીટી સંકર જાતો વિકસાવી —
- ગુજરાત કપાસ સંકર-6 (બીજી-2)
- ગુજરાત કપાસ સંકર-8 (બીજી-2)
- ગુજરાત કપાસ સંકર-10 (બીજી-2)
- ગુજરાત કપાસ સંકર-12 (બીજી-2)
જેને ભારત સરકાર તરફથી માન્યતા મળી અને ખેડૂતો માટે વાવેતર ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યું.
ભવિષ્યની દૃષ્ટિ
કૃષિ મંત્રી રાઘવજી પટેલએ જણાવ્યું કે વિશ્વમાં સતત વધતી વસ્તી અને કુદરતી રેસાની માંગને જોતા, વર્ષ 2030 સુધીમાં દોઢ ગણો અને 2040 સુધીમાં બમણો વધારો શક્ય છે. ગુજરાતના સંશોધન, નવી ટેકનોલોજી અને આત્મનિર્ભર ઉત્પાદન દ્વારા ભારત કપાસ નિકાસ ક્ષેત્રે વૈશ્વિક નેતૃત્વ મેળવી શકે છે.
ગુજરાતના અર્થતંત્રમાં કપાસનો ફાળો
કપાસ માત્ર એક પાક નથી — એ ગુજરાતની આર્થિક રીડ છે. રાજ્યના લાખો ખેડૂતો માટે આ પાક રોજગાર અને સમૃદ્ધિનું પ્રતિક છે. સરકારની સહાય યોજનાઓ, માર્ગદર્શન અને આધુનિક ટેકનોલોજીના સંયોજનથી ગુજરાત આગામી વર્ષોમાં ભારતના કપાસ હબ તરીકે વિકસશે.
FAQs – વિશ્વ કપાસ દિવસ 2025
Q1. વિશ્વ કપાસ દિવસ ક્યારે ઉજવાય છે?
Ans. દર વર્ષે 7 ઓક્ટોબરે “વિશ્વ કપાસ દિવસ” તરીકે ઉજવાય છે.
Q2. ગુજરાતમાં કપાસ વાવેતર વિસ્તાર કેટલો છે?
Ans. 2024-25માં કુલ 23.71 લાખ હેક્ટર.
Q3. કપાસ ઉત્પાદન ક્ષેત્રે ગુજરાતનું સ્થાન શું છે?
Ans. ભારતભરમાં દ્વિતીય ક્રમે.
Q4. કપાસની પ્રથમ સંકર જાત કઈ હતી?
Ans. 1971માં સુરતમાં વિકસાવેલી “સંકર-4” જાત.
Q5. કપાસ નિકાસમાં ભારતનું સ્થાન શું છે?
Ans. ભારત વિશ્વના ટોચના કપાસ નિકાસકાર દેશોમાં સામેલ છે.